NOT 3: Bir cümledeki fiilimsi sayısıyla temel cümlenin yükleminin toplamı o cümledeki yargı sayısını verir.
FİİLDE ÇATI
Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.
Çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. İsim cümlelerinde hâliyle olmaz.
Fiiller, özne ve nesne alıp almamalarına; belirtilen işin nasıl yapıldığına; işten nesnenin ve öznenin nasıl etkilendiğine göre çatılar ayrılırlar.
Fiil çatılarının oluşmasında hem fiilin anlamı hem de aldığı yapım eki önemlidir.
Çatılarına göre fiiller şunlardır:
1. Öznelerine Göre Fiil Çatıları
a. Etken Fiil b. Edilgen Fiil. c.Dönüşlü Fiil d. İşteş Fiil olmak üzere 4’ e ayrılır.
a. Etken Fiil
-Etken fiilin belirttiği işi, oluşu, hareketi, durumu ve kılışı yapan öznenin kendisidir.
-Özne gerçek öznedir.
-Dilimizde tüm fiiller kök hâlinde iken etkendir.
-Bu fiiller geçişli de olabilir geçişsiz de.
· Yaşlı nine, çocuktan kendisini karşı tarafa geçirmesini istedi.
· Çocuk da öğrenciliğin verdiği bir bilinçle seve seve ona yardım etti.
b. Edilgen Fiil
Gerçek öznesi söylenmeyen (ve bilinmeyen) fiillerdir.
· Cam kırıldı kimin kırdığı belli değil
· Bir bildiri okundu. Okuyan belli değil
· Ev satıldı.
*Fiile "-°l, -°n" ekleri getirilerek yapılır.
· Kapı açıldı
· Araba yıkandı.
· * Bu tür fiillerin öznesi sözde öznedir. Yüklemde bildirilen işten etkilenen varlık cümlede özne gibi kullanılır, ama asıl özne söylenmemiştir. Kapı ve araba açma ve yıkama fiillerini yapan değil, bu fiillerden etkilenen varlıklardır.
* Bazı cümlelerde işi yapan "tarafından" sözüyle ya da "-cE" ekiyle belirtilebilir.
· Hırsızlar polis tarafından yakalanamadı.
· Bu kararlar milletçe verilmedi.
* Sözde ya da gerçek öznesi olmayan edilgen ve geçişsiz fiiller de vardır:
· Bu sıcakta uyunmaz.
· Bu söze gülünür.
· Yarın pikniğe gidilecek.
· Burada kalınacak.
2. Nesnelerine Göre Fiil Çatıları
a. Geçişli Fiil b. Geçişsiz Fiil c.Oldurgan Fiil d. Ettirgen Fiil olmak üzere 4’e ayrılır.
Fiillerin nesne alıp almadıkları, alıyorlarsa hangi özellikleri taşıdığı göz önünde tutulur.
a. Geçişli Fiil
-Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir.
-Bu fiillere "ne?, neyi?, kimi?" soruları sorulduğunda belirtili ya da belirtisiz nesne bulunur.
-İş, kılış fiilleri geçişlidir.
· Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.
· Son gelişinde Ankara'yı da dolaşmıştı.
*Cümlede nesne kullanılmamış olsa da bu fiiller geçişlidir.
· Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.
b. Geçişsiz Fiil
-Nesne alamayan fiillerdir.
-Oluş ve durum fiilleri geçişsizdir.
-Yükleme nesneyi bulmak için sorulan "ne?, neyi?, kimi?" sorularının cevabı yoktur.
Kar yağdı, tren durdu, ben uyudum, kartallar uçtu, dışarıda kaldı, o da yoruldu...
Not: Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak kullanılabilirler: Gezmek, dolaşmak, geçmek, sürmek, çalmak,
c. Oldurgan Fiil
Geçişsiz bir fiile "-dİr, -t, -r" eklerinden biri getirilerek fiil geçişli yapılırsa buna oldurgan fiil denir.
· Yatmak > yatırmak
· Ötmek > öttürmek
· Uyumak > uyutmak
· Gezmek > gezdirmek.
· Kaçmak > kaçırmak
d. Ettirgen Fiil
-Geçişli olduğu hâlde "-dİr, -t, -r" ekleriyle tekrar geçişli yapılan fillerdir. Geçişlilik dereceleri artırılmıştır.
-Fiili bir başkasına yaptırma söz konusudur.
-Oldurgan fiiller ettirgen hâle getirilebilir.
· Gazete aldı > aldırdı > aldırttı
· Elbiseyi yıkadı > yıkattı > yıkattırdı
· İçmek > içirmek > içirtmek
· Durdurmak > durdurtmak
· Uçmak > uçurmak > uçurtmak > uçurtturmak
Sonuç: Bütün fiiller çatı bakımından öznesine ve nesnesine göre ayrı ayrı iki özelliğe sahiptir:
· *Çocuk koşarak yolun diğer tarafına geçti.
Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişsiz
· *Alış veriş listesini evde unuttum.
Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişli
FİİLDE ÇATI
Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.
Çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. İsim cümlelerinde hâliyle olmaz.
Fiiller, özne ve nesne alıp almamalarına; belirtilen işin nasıl yapıldığına; işten nesnenin ve öznenin nasıl etkilendiğine göre çatılar ayrılırlar.
Fiil çatılarının oluşmasında hem fiilin anlamı hem de aldığı yapım eki önemlidir.
Çatılarına göre fiiller şunlardır:
1. Öznelerine Göre Fiil Çatıları
Bu başlık altındaki fiillerde özne ve fiil arasındaki ilişki göz önüne alınır.
Öznenin fiille şu ilişkileri olabilir:
· Özne fiilde anlatılan işi kendisi yapabilir.
· Başkasının yaptığı işten etkilenebilir.
· İşi kendisi yapıp yine ondan kendisi etkilenebilir.
· İşi başkalarıyla birlikte ya da karşılıklı yapabilir.
a. Etken Fiil
-Etken fiilin belirttiği işi, oluşu, hareketi, durumu ve kılışı yapan öznenin kendisidir.
-Özne gerçek öznedir.
-Dilimizde tüm fiiller kök hâlinde iken etkendir.
-Bu fiiller geçişli de olabilir geçişsiz de.
· Yaşlı nine, çocuktan kendisini karşı tarafa geçirmesini istedi.
· Çocuk da öğrenciliğin verdiği bir bilinçle seve seve ona yardım etti.
b. Edilgen Fiil
Gerçek öznesi söylenmeyen (ve bilinmeyen) fiillerdir.
· Cam kırıldı kimin kırdığı belli değil
· Bir bildiri okundu. Okuyan belli değil
· Ev satıldı.
*Fiile "-°l, -°n" ekleri getirilerek yapılır.
· Kapı açıldı
· Araba yıkandı.
* Bu tür fiillerin öznesi sözde öznedir. Yüklemde bildirilen işten etkilenen varlık cümlede özne gibi kullanılır, ama asıl özne söylenmemiştir. Kapı ve araba açma ve yıkama fiillerini yapan değil, bu fiillerden etkilenen varlıklardır.
* Bazı cümlelerde işi yapan "tarafından" sözüyle ya da "-cE" ekiyle belirtilebilir.
· Hırsızlar polis tarafından yakalanamadı.
· Bu kararlar milletçe verilmedi.
* Sözde ya da gerçek öznesi olmayan edilgen ve geçişsiz fiiller de vardır:
· Bu sıcakta uyunmaz.
· Bu söze gülünür.
· Yarın pikniğe gidilecek.
· Burada kalınacak.
2. Nesnelerine Göre Fiil Çatıları
Fiillerin nesne alıp almadıkları, alıyorlarsa hangi özellikleri taşıdığı göz önünde tutulur.
a. Geçişli Fiil
-Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir.
-Bu fiillere "ne?, neyi?, kimi?" soruları sorulduğunda belirtili ya da belirtisiz nesne bulunur.
-İş, kılış fiilleri geçişlidir.
· Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.
· Son gelişinde Ankara'yı da dolaşmıştı.
*Cümlede nesne kullanılmamış olsa da bu fiiller geçişlidir.
· Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.
b. Geçişsiz Fiil
-Nesne alamayan fiillerdir.
-Oluş ve durum fiilleri geçişsizdir.
-Yükleme nesneyi bulmak için sorulan "ne?, neyi?, kimi?" sorularının cevabı yoktur.
Kar yağdı, tren durdu, ben uyudum, kartallar uçtu, dışarıda kaldı, o da yoruldu...
Not: Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak kullanılabilirler: Gezmek, dolaşmak, geçmek, sürmek, çalmak,
c. Oldurgan Fiil
Geçişsiz bir fiile "-dİr, -t, -r" eklerinden biri getirilerek fiil geçişli yapılırsa buna oldurgan fiil denir.
· Yatmak > yatırmak
· Ötmek > öttürmek
· Uyumak > uyutmak
· Gezmek > gezdirmek.
· Kaçmak > kaçırmak
d. Ettirgen Fiil
-Geçişli olduğu hâlde "-dİr, -t, -r" ekleriyle tekrar geçişli yapılan fillerdir. Geçişlilik dereceleri artırılmıştır.
-Fiili bir başkasına yaptırma söz konusudur.
-Oldurgan fiiller ettirgen hâle getirilebilir.
· Gazete aldı > aldırdı > aldırttı
· Elbiseyi yıkadı > yıkattı > yıkattırdı
· İçmek > içirmek > içirtmek
· Durdurmak > durdurtmak
· Uçmak > uçurmak > uçurtmak > uçurtturmak
Sonuç: Bütün fiiller çatı bakımından öznesine ve nesnesine göre ayrı ayrı iki özelliğe sahiptir:
· *Çocuk koşarak yolun diğer tarafına geçti.
Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişsiz
· *Alış veriş listesini evde unuttum.
Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişli
c. Dönüşlü Fiil
-Öznenin işi yaparken aynı zamanda o işten etkilendiğini gösteren fiillerdir. Yani fiili yanın da ondan etkilenen de öznedir.
-Özne gerçek öznedir.
-Nesne yoktur.
- Fiile "-°l, -°n" ekleri getirilerek yapılır.
-Bu fiiller nesne alamazlar; geçişsizdirler.
· Kızlar süslendi; delikanlılar güzelce giyindi.
· Adam hep kendisiyle övünüyor.
*Tabiat olayları ile ilgili dönüşlü fiillerde "yapma" anlamı yerine "kendi kendine olma" anlamı vardır.
· Karlar tepelere doğru çekildi.
· Sıcaklardan dolayı gölün suyu çekildi.
· Öğleye doğru hava açıldı.
· Havalar ısınınca buzlar çözüldü.
*Bazı fiillerin edilgen şekilleriyle dönüşlü şekilleri farklı ekle yapılır:
· Sevmek > sevinmek > sevilmek
· Dövmek > dövünmek > dövülmek
· Giymek > giyinmek > giyilmek
· Görmek > görünmek > görülmek
*İsme getirilen "-lEn" ekiyle fiile getirilen "-İş" ve "-lEş" eki de dönüşlülük anlamı katabilir:
· O gün pek içlendim.
· Trafik polisini görünce adam tutuştu.
· Birazdan sakinleşir.
Not: Edilgen fiille dönüşlü fiil karıştırılabilir:
· Özgür konferansta oldukça sıkıldı. > dönüşlü
· Sabaha kadar kurşun sıkıldı. > edilgen
d. İşteş Fiil
-Fiilde bildirilen işin birden fazla kişi tarafından yapıldığını; işi beraber ya da karşılıklı yaptıklarını bildiren fiillerdir.
"-°ş" ekiyle yapılır.
Dövüşmek, uçuşmak, gülüşmek, görüşmek...
*Ya "birlikte" ya da "karşılıklı" anlamı katar.
· Kuşlar uçuştu birlikte
· Çocuklar gülüştü. birlikte
· Öğrenciler kaçıştı. birlikte
· Arada bir yazışırız. karşılıklı
· Onunla Ankara'da tanıştık. karşılıklı
*Bazı filler "ş" sesini yapılarında barındırır ve işteşlik ifade ederler. Bunlara anlamca işteş fiiller de denebilir.
Yarışmak, savaşmak, üleşmek, güreşmek, barışmak, konuşmak...
*Bazı işteş fiiller bir durumdan başka bir duruma geçmeyi ifade ederler. Bunlarda işteşlik anlamı zayıftır.
· Buharlaşmak, güzelleşmek, ağırlaşmak, sertleşmek, sakinleşmek...
· Durum, gün geçtikçe kötüleşiyor.
· Hasta, biraz daha iyileşti.
· Güneşte fazla kaldığından iyice esmerleşti.
· Rengi giderek koyulaşıyor.
Not: Yapısında "ş" sesi bulunduran bütün fiiller işteş değildir. Bunlara dönüşlü de denebilir.
· Dostluğumuz günden güne gelişiyordu.
· Sonunda öfkesi yatıştı.
· Daracık bir yere sıkıştı.
· Boyunda büyük işlere girişti.
· Fırtınadan sonra deniz yatıştı.
· Otobüs kalkmak üzereyken yetişti.
· Evinden uzakta kalmaya alıştı.
*Bazı fiiller "-lE-ş" şeklinde iki ek alarak, bazıları da "-lEş" şeklinde tek ekle işteş yapılırlar.
· Kucak-la-ş-, selâm-la-ş-;
· Toka-laş, bayram-laş...
*Çoğu nesne alamaz; ama bazı işteş fiiller nesne alabilirler.
· Kazandıkları parayı paylaştılar.
2. Nesnelerine Göre Fiil Çatıları
Fiillerin nesne alıp almadıkları, alıyorlarsa hangi özellikleri taşıdığı göz önünde tutulur.
a. Geçişli Fiil
-Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir.
-Bu fiillere "ne?, neyi?, kimi?" soruları sorulduğunda belirtili ya da belirtisiz nesne bulunur.
-İş, kılış fiilleri geçişlidir.
· Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.
· Son gelişinde Ankara'yı da dolaşmıştı.
*Cümlede nesne kullanılmamış olsa da bu fiiller geçişlidir.
· Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.
b. Geçişsiz Fiil
-Nesne alamayan fiillerdir.
-Oluş ve durum fiilleri geçişsizdir.
-Yükleme nesneyi bulmak için sorulan "ne?, neyi?, kimi?" sorularının cevabı yoktur.
Kar yağdı, tren durdu, ben uyudum, kartallar uçtu, dışarıda kaldı, o da yoruldu...
Not: Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak kullanılabilirler: Gezmek, dolaşmak, geçmek, sürmek, çalmak,
c. Oldurgan Fiil
Geçişsiz bir fiile "-dİr, -t, -r" eklerinden biri getirilerek fiil geçişli yapılırsa buna oldurgan fiil denir.
· Yatmak > yatırmak
· Ötmek > öttürmek
· Uyumak > uyutmak
· Gezmek > gezdirmek.
· Kaçmak > kaçırmak
d. Ettirgen Fiil
-Geçişli olduğu hâlde "-dİr, -t, -r" ekleriyle tekrar geçişli yapılan fillerdir. Geçişlilik dereceleri artırılmıştır.
-Fiili bir başkasına yaptırma söz konusudur.
-Oldurgan fiiller ettirgen hâle getirilebilir.
· Gazete aldı > aldırdı > aldırttı
· Elbiseyi yıkadı > yıkattı > yıkattırdı
· İçmek > içirmek > içirtmek
· Durdurmak > durdurtmak
· Uçmak > uçurmak > uçurtmak > uçurtturmak
Sonuç: Bütün fiiller çatı bakımından öznesine ve nesnesine göre ayrı ayrı iki özelliğe sahiptir:
· *Çocuk koşarak yolun diğer tarafına geçti.
Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişsiz
· *Alış veriş listesini evde unuttum.
Öznesine göre: etken; nesnesine göre: geçişli
Nesneye Göre Çatı (Nesne - Yüklem İlişkisi)
1. Geçişsiz Eylemler
Nesne alamayanı belirtili ya da belirtisiz bir nesneyle kullanılamayan eylemlerdir. Bu tür eylemler "Neyi? Kimi? Ne?" sorularına cevap veremezler. Genellikle oluş ve durum bildiren eylemlerdir.
* Ahmet denizde yüzüyor.
* Babam uyuyor, annem kanepede oturuyordu.
* Kelebek yere düştü.
* Ağaçlar yakında yeşerecek.
* Fırtına üç gün sürdü.
* Son günlerde biraz durgunlaştı.
2. Geçişli Eylemler
Nesne alabilen, belirtili ya da belirtisiz bir nesneyle kullanılabilen eylemlerdir. "Neyi? Kimi? Ne?" sorularına cevap verebilirler. Genellikle kılış bildirirler.
* Babam gazetesini okuyor, annem televizyon seyrediyordu. (Babam neyi okuyordu? Gazetesini. "Okuyordu" yüklemi "gazetesini" sözcüğünü belirtili nesne olarak almıştır, geçişlidir.)
* Babasının göç ettiği mahalleyi arıyormuş.
* Ona bir mektup yazacağım.
* Kar yolları kapadı.
* Hep seni düşünüyordum.
* Seni aradığını söyledi.
** Yüklem geçişli olduğu halde cümlede nesne kullanılmamış olabilir. Bu durum fiilin çatısını etkilemez.
* Eve varınca sana bir bir anlatacağım. Anlatılacak şeyler söylenmemiş, nesne kullanılmamıştır. İstenirse uygun bir nesne eklenebilir: Konuştuklarımızı, olanları, o masalları... "Anlatacağım" fiili geçişlidir.
Kazı geçişsiz fiillerin geçişli kullanımları da vardır. Bu yüzden, tek olarak fiile değil, cümlenin bütününe, fiilin hangi anlamda kullanıldığına bakılmalıdır.
* Fırtına, üç gün sürdü. (geçişsiz)
* Tepsiyi fırına sürdü. (geçişli)
* Karlarda geziyoruz. (geçişsiz)
* Kırları geziyoruz. (geçişli)
Örnek Soru:
(I) Kıyıları dantel dantel, tepeleri zeytinlerle süslü Orak Adası'nı geçtik. (II) Balıkçı kayıkları güneyli rüzgarlarla salınıp duruyordu. (III) Sonra Çöretme Koyu'nda öğle yemeği yedik. (IV) Kaptan demiri toplayıp koydan çıkarken türküdeki Çökertme'nin burası olmadığını söyledi. (V) Yalıkavak beldesinin batı sahilindeki Geriş köyünün altına düşen bölgenin eski adı da Çökertme'ymiş ve türkülere konu olan Halil oralıymış.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) I. cümledeki ikileme sıfat görevindedir.
B) II. cümlenin yüklemi bileşik zamanlıdır.
C) III. cümlede nesne ad tamlamasından oluşmaktadır.
D) IV. cümlenin yüklemi geçişsiz bir fiildir.
E) V. cümlede "da" ile "ve" sözcükleri bağlaçtır.
Cevap: D
Örnek Soru:
(I) İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessizliğini, bilge dalgınlığında sürdürür zamanın akışı içinde (II) Kendi dilince söyler türküsünü, kendi gönlünce yaşar yaşamını. (III) Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser çağımıza. (IV) İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrında yaşatır bizim Anadolu dağları. (V) Anadolu'nun en eski sahiplerinden şimdilere değin onları anlatır bize.
Bu parçadaki numaralamış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı bakımından geçişsizdir?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
Cevap: C
Uygulama:
I. Sen de artık ayağını yorganına göre uzatmayı öğrenmelisin.
II. Duyar duymaz sana da söylediler. Yukarıdaki iki cümleyi dikkatle inceleyiniz.
1. cümlenin yüklemi nesnesine göre geçişli çatılıdır. Çünkü "ayağını yorganına göre uzatmayı" nesnesini almıştır.
2. cümlede öğeler "ZT/ DT/Y" şeklinde sıralanmış olmasına rağmen yüklem geçişli çatılıdır. Neden?
SORULAR
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, çatı özelliği aranmaz?
A) Tiyatro, bir bakıma yaşamı canlandırma sanatıdır.
B) Okullar, her yıl haziran ayında tatile girer.
C) Ses getirecek bu kitabı kimler yazmış?
D) Hafta sonu Ankara'nın tarihi yerlerini gezecekler.
E) Evimin her duvarını doğa manzaraları süsler.
2. Nesne alıp almamalarına göre fiiller "geçişli" ve "geçişsiz" diye ikiye ayrılır. "Neyi, kimi" sorularına cevap verenler geçişli, bu sorulara cevap veremeyenler geçişsizdir.
Yukarıdaki tanıma göre aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, geçişsiz bir fiildir?
A) Burada zamanın nasıl geçtiğini anlamıyorduk.
B) Derginin eylül sayısını hiçbir yerde bulamadık.
C) Başkalarının hakkında konuştuğunu duymayayım.
D) Çocuğun evden ayrılması yaşlı adamı çok üzmüş.
E) Doğum gününe en sevdiği arkadaşları gelmemişti.
3. I. Durumumuz her geçen gün kötüye gidiyordu.
II. Çıkardığı ders notlarına son bir kez daha baktı.
III. Onun tavsiyelerine keşke daha önce uysaydık.
IV. Son karardan önce bütün ayrıntıları konuştuk.
V. Dün gece geç saatlere kadar oturduk.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, geçişli bir fiildir?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem geçişli olduğu halde cümlede nesne kullanılmamıştır?
A) Tanımadığım insanlarla konuşmayı pek sevmem.
B) Olayı, hiçbir duygu katmadan anlatmaya çalışmış.
C) Bu konuları sınava kadar öğreneceksin, dedi.
D) Yakup Kadri, "Yaban" da savaş yıllarını anlatmış.
E) Sabahın bu saatinde durakta saatlerce bekledim.
5. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi, özne - yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Atatürk büstü, biraz daha öne alındı.
B) Yağışlardan dolayı bu yıl bol ürün alındı.
C) Dün akşamki toplantıda önemli kararlar alındı.
D) Özür dilememe rağmen yine de sözlerime alındı.
E) Yapılan yeni okul için araç ve gereç alındı.
6. Dönüşlü fiiller nesne almaz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bu kurala aykırılık vardır?
A) Yaşlı adam çeşmenin başında uzun uzun dinlendi.
B) Gezinin iptal edildiğini duyunca çok üzüldü.
C) Kardeşinin düğününde en güzel elbiselerini giyindi.
D) Toplantıya, trafik nedeniyle biraz geç katıldım.
E) Bütün işi tek başına yapınca çok yorulmuş.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, hem geçişli hem geçişsiz fiiller vardır?
A) Bütün bildiklerimi söyledim, yine de bana inanmıyorsun.
B) Yaşlı adam evden çıktı ve taksiye bindi.
C) Evlerini yeniden boyattılar ve kiraya verdiler.
D) Beni her zaman sevmiştir ve her yerde desteklemiştir.
E) Önce konuları tekrarla, sonra soruları çöz.
8. Bazı eylemlerin geçişli olup olmadıkları, ancak kullanıldığı cümlede ortaya çıkar.
"Sürmek" eylemi aşağıdakilerden hangisinde, geçişsiz bir eylemdir?
A) Bu mevsimde köylüler tarlaları sürmüştür.
B) Dün akşamki toplantı tam iki saat sürdü.
C) Acemi şoför olmasına rağmen güzel sürdü.
D) Hazırladığı yemeği tepsiye koyup fırına sürdü.
E) Yabancı işadamları işi yokuşa sürmüştü.
9. I. Son yapıtının ayrı bir değer taşıdığını söyledi.
II. Anadolu'da ilkbahar kırkikindi yağmuruyla başlar.
İli. Dupduru anlatımı olan çok az yazarımız var.
IV. Uzun zamandır böyle bir fırsat bekliyormuş.
V. Bu adresi bulabilmek için epeyce uğraştık.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde, çatı özelliği aranmaz?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
10. Geçişsiz bir fiile "-r, -t, -tır" eklerinden birinin getirilmesiyle fiil geçişli yapılır. Bu tür fiillere oldurgan fiil denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi oldurgan fiil değildir?
A) Ağlayan çocuğu kısa sürede uyuttu.
B) Öyküyü birkaç öğrenciye sırayla okuttu.
C) Ustalar, kısa bir sürede işi bitirdi.
D) İçimdeki hasreti bir gülüşüyle dindirdi.
E) Duygu yüklü konuşması birçok kişiyi ağlattı.
11. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, nesne - yüklem ilişkisine göre diğerlerinden farklıdır?
A) Sana yapılan bu haksızlığa çok sinirlendi.
B) Hastalıktan dolayı benzi iyice sararmış.
C) Bu havalarda kendine çok iyi bakmalısın.
D) Doktor, birkaç hafif ilaç yazacağını söyledi.
E) Küçük çocuğun mimiklerine hepimiz güldük.
12. Bazı fiiller geçişsizken, geçişli hale getirildiğinde (oldurgan) fiil tabanı değişebilir.
Aşağıdakilerin hangisinde, bu açıklamayı örneklendiren bir kullanım vardır?
A) Ne kadar acele etsen de uçağı kaçıracağız.
B) Yaptığı hatalar hepimizin sabrını taşırdı.
C) Geçen yıl verdiğim kitabı nihayet getirdi.
D) Seyircj'er ileri geri konuşanları susturdu.
E) İtfaiyeciler kısa sürede yangını söndürdü.
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, hem işi yapan hem de işten etkilenen durumdadır?
A) Masrafların çoğu hasta tarafından karşılandı.
B) Öğrencilere bilinçli olmaları gerektiği söylendi.
C) Ankara Kalesi büyük bir titizlikle restore edildi.
D) Yangının nedeni soruşturma bitince anlaşıldı.
E) Birden, tarif edilmez bir korkuya kapıldım.
14. Sergilenen oyun uzun süre alkışlandı.
Bu cümlenin yüklemi, çatı yönünden aşağıdakllerden hangisiyle özdeştir?
A) Köyde bu yıl kuraklık bekleniyormuş.
B) Ağlayan çocuk annesine sıkı sıkıya sarıldı.
C) İşe girme haberine hepimiz çok sevindik.
D) Otobüsten inenler şaşkın şaşkın bakmıyordu.
E) Bu yürüyüşten sonra hepimiz yorulmuştuk.
15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, çatı bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Konuşmak için heyecanla öne atıldı.
B) Bunun doğru olmadığı herkes tarafından bilinir.
C) Karlı hava, yağmurlu havadan daha çok sevilir.
D) Bayram öncesi her evde temizlik yapılıyor.
E) Fabrikanın her köşesi didik didik arandı.
16. "Meraklı gözlerle sağa sola bakındı." cümlesindeki "bakındı" eylemiyle aşağıdaki altı çizili eylemlerden hangisi, çatı bakımından özdeştir?
A) İstediğiniz kitaplar geçen hafta adresinize yollandı.
B) Emeğine karşılık yüklü miktarda para verildi.
C) Kısa bir sürede bu mükemmel kitap oluşturuldu.
D) Son golden sonra açıkçası hepimiz umutlandık.
E) Burada tarih öncesine ait kalıntılar bulundu.
|
1 A
|
2. E
|
3. D
|
4. E
|
5. D
|
6. C
|
7. A
|
8. B
|
9. C
|
10. B
|
11. D
|
12. C
|
13. E
|
14. A
|
15. A
|
16. D |
|
